Ekslibris Nedir?
Prof. Dr. Hasip Pektaş*
Ekslibris, kitapseverlerin kitaplarının iç kapağına yapıştırdıkları üzerinde adlarının ve değişik konularda resimlerin yer aldığı küçük boyutlu grafik çalışmalardır. Kitabın kartviziti ya da tapusudur. Ekslibris, kitap sahibini tanıtır, onu yüceltir ve kitabı ödünç alan kişiyi geri getirmesi konusunda uyarır. Sözcük olarak ...’nın kitaplığından anlamına gelir.
Ekslibris önemli bir iletişim aracıdır. Bir ihtiyaç grafiği olarak doğmasına karşın, estetik kaygılarla yapılan özgün yapıtlardır. Sanatı, insanın elleri arasına, kitapların içine kadar getirir, onun büyüleyici sıcaklığını hissettirir. Çok uzun bir geçmişe sahip bu sanat dalı, yapıldığı döneme ait kültürel, tarihsel özellikleri günümüze taşıması nedeniyle de ilgi çekmekte, sanatçılar ve koleksiyoncular arasında önemli bir değiş tokuş objesi olarak kullanılmaktadır.
Ekslibrisler, gravür, linolyum, ağaç baskı, litografi, serigrafi gibi geleneksel baskıresim teknikleriyle olduğu kadar bilgisayar, fotograf, ofset baskı gibi yeni teknolojiler kullanılarak da çoğaltılabilen ve geniş bir kitleye sanatın ulaşmasını sağlayan eserlerdir. Ekslibris için bir malzeme sınırlaması yoktur. Resim sanatının, baskıresimin, grafik tasarımın tüm olanakları kullanılabilir.
Türkiye’nin ekslibrisi tanıması, batıdan alınmış kitaplarla olmuştur. Avrupa ülkelerinde yaygın olarak kullanılan ekslibrisli kitaplar, ikinci el satışlarla ülkemize girmiş, bu kitapların sahipleri öldüğü zaman ise yakınları tarafından kütüphanelere bağışlanmış veya sahaflara satılmıştır.
Türkiye’de ilk olarak 1997 yılında Ankara’da kurulan Ekslibris Derneği, İstanbul Ekslibris Derneği olarak 2008’den bu yana etkinliklerini İstanbul’da sürdürmektedir. 2000 yılında FISAE üyesi olmuştur. Türkiye’de 15 büyük şehirde ve 11 farklı ülkede ekslibris sergiler açmıştır. Bugüne kadar 5 Uluslararası Ekslibris yarışması düzenlemiştir. 2010 yılında 33. FISAE Uluslararası Ekslibris Kongresi’ni organize etmiştir. Gelecek yıl İstinye Üniversitesi, Selçuk Ecza Deposu, Bozlu Art Project işbirliğinde 2. Uluslararası Ekslibris Kongresi’ni ve 6. Uluslararası Ekslibris Yarışması’nı organize edecektir. Derneğin en büyük hedefi olan İstanbul Ekslibris Müzesi 2019 yılında kurulmuştur. 17.000 ekslibris koleksiyonu, yüzlerce kitap ve katalog ile ekslibrise ilgi duyanlar için bir okul görevini yerine getirmektedir.
Türkiye’de 2000 yılından bu yana, özellikle güzel sanatlar eğitimi verilen kurumlarda baskıresim ve grafik tasarım hocalarının özendirmeleriyle, ekslibris yapan gençler yetişmeye başlamıştır. Uluslararası yarışmalarda sanatçılar ödüller almaktadır. Ekslibris tasarımı, 7 üniversitede ders olarak okutulmaktadır. Ekslibris konusunda 28 adet yüksek lisans ve doktora tezi yapılmıştır. Hasip Pektaş’ın 1996 yılında basılan“Ex-Libris” kitabı 4 baskı yapmıştır. Online Exlibrist dergisi Türkçe ve İngilizce makaleler yayımlamaktadır. Ayrıntılar: http://www.aed.org.tr/tr/ekslibris/
İstanbul Ekslibris Derneği ve Müzesi: Altunizade, Mahir İz Cd. 45, TR-34662 Uskudar-Istanbul, Turkey e-mail: hasipp@gmail.com
İstanbul Ekslibris Derneği Web Sitesi: http://www.aed.org.tr
Uluslararası Online Ekslibris Dergisi: http://exlibrist.net/index.php/exlibrist
Ekslibris Instagram: https://www.instagram.com/ekslibris.tr
Ekslibris Facebook: https://www.facebook.com/groups/5881049786
*İstinye Üniversitesi İletişim Fakültesi Görsel İletişim Tasarımı Böülüm Başkanı